ادبيات جنگ براي كودكان و نوجوانان آري يا نه؟/سيّد علي محمد رفيعي

درباره چرايي و چگونگي طرح پديدها ي به نام جنگ براي كودكان، از چند جنبه ميت وان بحث كرد: نخست، از جنبه طرح واقعيت است. اگر بپذيريم كه واقعيت را بايد به كودكان گفت و كودكان بايد واقعيتها را بدانند، و بپذيريم كه جنگ هم يك واقعيت است، خواهيم پذيرفت كه ادبيات جنگ، نگارشهايي درباره جنگ و تصويرگري با موضوع جنگ و ديگر فعاليتهاي ديداري، شنيداري و نوشتاري در اين موضوع براي كودكان، نه تنها مناسب كه ضروري است. دوم، از جنبه تاريخي است. اگر بپذيريم كه تاريخ يك واقعيت غير قابل انكار است و آگاهي از تاريخ فوايدي بسيار براي امروز ما و نسلهاي آينده دارد، و بپذيريم كه جنگ بخشي از تاريخ و يكي از واقعيتهاي تاريخي است، به اين نتيجه خواهيم رسيد كه پرداختن به توليدات فرهنگي آگاهيب خش با موضوع جنگ در قالبهاي مناسب كودكان كاري بسيار مفيد خواهد بود. سوم، از جنبه هاي اقتصادي و سياسي است. جنگ پيامدها و تأثيرهايي مثبت و منفي بر اقتصاد و سياست مي گذارد. جنگ همواره با پيروزي قرين نيست. اگر همواره بدترين گزينه نباشد، همواره ناخوشايندترين و زشتت رين گزينه است. پيروزي از راه جنگ، پرهزينهت رين پيروزي است. اينها را بايد نسل حال و آينده بداند و حس كند. چهارم، از جنبه اجتماعي است. در جنگ، با پديده هايي چون خشونت، شكنجه كردن و شكنجه شدن، كشتن و كشته شدن، معلوليت، آوارگي، تجاوز، خرابي، بي خانماني، آوارگي، دوري از خانواده، از دست دادن عزيزان و دهها پديده زشت ديگر روبه رو خواهيم بود. كودكان، ناآگاهترين شاهدان، بيت قصيرترين آسيبب ينندگان و تأثيرگذارترين بازماندگان جنگ در آينده كشورشان هستند. آنها پيش از ديدن جنگ بايد بدانند كه جنگ چيست، چگونه بايد از بروز آن جلوگيري كرد و در مواجهه با آن چه كارهايي بايد كرد. تصوري واقعي از جنگ و راههاي مواجهه با آن، نه تنها از آسيبهاي روحي و جسمي آنان خواهد كاست بلكه آنها را از عنصري منفعل و سربار و دست وپاگير به انسانهايي مفيد و نقشآ فرين در رخدادهاي ناخواسته بدل خواهد كرد.
پنجم، از جنبه آرماني است. اين واقعيت را هم نمي شود انكار كرد كه جنگ گاه يك چهره نهفته زيبا نيز دارد. بسياري از جنگها براي كشت و كشتار و كشورگشايي نبوده و نيست؛ براي دفاع از سرزمين، ناموس، وطن، آرمان و خوشبختي و تن ندادن به خواري، تحقير، بردگي و بندگي است؛ براي به دست آوردن آزادي و استقلال و تضمين آيندها ي روشن است. چهرهزيباي جنگ، پيروزي آرمانها، جلوگيري از پيشرفت پليديها، پشتيباني و دفاع از خوبيها و خوشبختيها و غلبه بر ناراستيها و نادرستيهاست. شما در پشت چهره زشت و كمابيش گذرايبرخي از جنگها، آيندها ي زيبا و ماندگار را ميب ينيد. از اين منظر نيز پرداختن به كار فرهنگي و آموزشي درباره جنگ براي كودكان امري ضروري است. در هر حال، جنگ يك واقعيت است. يك واقعيت چندوجهي كه در هر وجه به عنوان زيرمجموعها ي از واقعيتي بزرگتر قابل بررسي است. فرزندان يك كشور نيز بايد آگاهي كافي و ديد باز نسبت به واقعيات گذشته و حال جهان و كشورشان و نقش خود در تحولات آينده داشته باشند وگرنه آن كشور با مشكلات گوناگون مواجه خواهد شد و به ورطه گسست فرهنگي و تكرار تاريخ خواهد افتاد. رسالت ادبيات، هنر و ديگر توليدات فرهنگي با موضوع جنگ، پاسخ به اين نياز اجتناب- ناپذير و دادن آگاهي و ديد درست درباره اين واقعيت به مخاطب است.
(شاهد انديشه
فصلنامه فرهنگي و پژوهشي
نشريه تخصصي معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگي)