نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

زيباشناسي در لغتنامه دهخدا به شناخت زيبايي اطلاق شده است و آن رشته اي از روانشناسي است كه هدف آن جمال و هنر است و درباره مجموعه انفعالات و احساسات دروني و زيبايي و زشتي است. زيبايي ها به دو بخش عمده مادي و معنوي تقسيم مي شوند و زيبايي شناسي در فرهنگ ايثار و شهادت؛ يعني عبور از خود و به خدا رسيدن، و تماشاگر جلوه حق بودن و نظر به وجه الله. هر آنچه رنگ خدايي داشته باشد، زيباست وآنچه در تعاريف از نوع پديدارشناسي باشد، احتياج به آرايه ندارد. اهداف انجام اين تحقيق، تبيين زيبايي هاي فرهنگ ايثار و شهادت از ديدگاه جامعه علمي و دانشگاهي، بررسي وجه مشترك آنان از تعاريف و خاطرات جبهه و جنگ، بررسي راهكارهاي ترسيم و ارائه زيبايي هاي فرهنگ ايثار و شهادت و نقش جامعه علمي در ارائه اين فرهنگ است. آسيب شناسي روش هاي فعلي در ترويج زيبايي هاي فرهنگ ايثار و شهادت، و بررسي لزوم وجود واحد درسي دانشگاهي مرتبط با فرهنگ ايثار و پايداري و جايگاه فعلي زيبايي¬هاي فرهنگ ايثار و شهادت از ديگر اهداف اين تحقيق بوده است. لزوم تشكيل اتاق فكر براي به توافق رسيدن بر سر كليد واژه¬ها و كاركردي نمودن آنها، معجزه قلم و قدرت هنر در به تصوير كشيدن و ترسيم ارزش هاي جبهه و جنگ، فرا مكان و فرازماني بودن تأثير واقعيت هاي جبهه و جنگ به دور از هرگونه مغالطه كاري و تفريط و افراط و آشنايي با ادبيات جوانان امروزي، از ديگر ديدگاه هاي مشترك جامعه آماري است. كه بسترساز پذيرش زيبايي هاي فرهنگ ايثار و شهادت از طرف جامعه جوان كنوني است. روش تحقيق در اين پژوهش، استفاده از پرسشنامه بود كه در آن ده پرسش درزمينة زيبايي¬هاي فرهنگ ايثار و شهادت مطرح شد كه پنج پرسش به صورت مشترك و بقيه متناسب با موقعيت فردي و اجتماعي جامعه آماري است. شايان ذكر است كه جامعه آماري در اين تحقيق بيست نفر بوده اند كه وجه مشترك همة آنها در درجه اول؛ علمي و دانشگاهي بودن آنها و در درجه دوم؛ آشنا بودن با مسايل و امور مرتبط با فرهنگ ايثار و شهادت بوده است. نتايج اين تحقيق نشان داد كه متأسفانه برخي موارد جايگاه ترويج زيبايي¬هاي فرهنگ ايثار و شهادت، با جايگاه واقعي و متناسب با فرمايش هاي مقام معظم رهبري و بزرگان عرصه فرهنگ، علم و هنر و نيز فرصت هاي موجود در اين زمينه فاصله دارد و يا به قولي گاهي زياد فكر كردن نشانه آدمهاي بي حال و بي رمق است كه جربزه كار كردن ندارند؛ مثل برخي كه نمي خواهند براي ارزش دادن به جنگ و انقلاب به رغم امكانات و سرمايه هاي مادي و معنوي موجود- هزينه اي بپردازند؛ چه رسد به اينكه بخواهند زيبايي هاي فرهنگ ايثار و شهادت را كه ريشه عميق فلسفي، عرفاني، اخلاقي، اجتماعي و الهي در فرهنگ زيباي عاشوراي 61 هجري دارد و مصداق بارز جمله بزرگ بانوي صبر و استقامت زينب كبري(س)،"ما رايتُ الّا جَميلاً " است، به تصوير بكشند.

گفتمان جهاني شدن، امروزه يكي از جدي ترين و مهمترين واژه هاي رايج در سطح نخبگان و مراكز علمي و فرهنگي كشورهاست؛ هر چند اتفاق نظري درباره مفهوم جهاني شدن وجود ندارد و تعاريف گوناگوني از آن ارايه شده است. در عين حال ، جهاني شدن حركت به سوي يك جامعة جهاني، فشردگي جهان و تبديل شدن آن به مكاني واحد را كه امري حتمي است، در ذهن متبادر مي سازد. در مقاله حاضر، با بررسي مفاهيم ، تعاريف و تاريخچه جهاني شدن، به تفاوتهاي جهاني شدن با جهاني بودن و جهاني سازي پرداخته خواهد شد. با بررسي ابعاد مختلف جهاني شدن، به فرصت ها و تهديدهاي فرهنگي حاصل از آن، و فرهنگ ايثار وشهادت در اين عرصه، به عنوان فرصتي براي ترويج فرهنگ مقاومت و پايداري به منظور برون رفت از بحران هويت و حفظ و تثبيت هويت ملي پرداخته مي شود. فرهنگ ايثار وشهادت مي تواند تهديدهاي حاصل از جهاني شدن را به فرصتي براي حفظ ارزشها تبديل كند. تأكيد اصلي پژوهش حاضر بر ابعاد جهاني شدن فرهنگ و انواع واكنش هاي ملل و فرهنگهاي مختلف ومتغيرهاي تأثيرگذار در اين عرصه است. در اين پژوهش، به جهاني شدن فرهنگي و احياي نقش تمدن ايراني ـ اسلامي و گسترش و افزايش سهم آن در آينده فرهنگ ها و مقابله با يكسان سازي فرهنگي و ارايه الگوها و سبك زندگي معنوي به عنوان نياز عصر حاضر پرداخته شده است. به منظور دستيابي به اهداف پژوهش حاضر، با مروري بر ديدگاهها و نظريات و اسناد مكتوب موضوع جهاني شدن از روش تحليلي استفاده شده است. نتايج يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه در دوره جهاني شدن، فرهنگ ايثار و شهادت، نمونه و الگويي براي گسترش فرهنگ با رويكرد انقلابي به جامعه در دوران معاصر خواهد بود.

اهداف نهايي سند چشم انداز رسيدن به توسعه است . درسند چشم انداز ويژگي هاي ايران توسعه يافته ترسيم شده است. اين سند به عنوان نقطه عطفي در سازماندهي حركت كلي كشور، افق پيش روي قوا، دستگاهها، نهادها و مردم درفضاي بيست ساله آينده را به تصوير كشيده، جهت گيري كلان كشور را درعرصه هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، امنيتي و دفاعي ترسيم مي كند و به خلق آينده اي مطلوب و مناسب مي نگرد. در بعد فرهنگي سند، متغيرها ومؤلفه هايي همچون «جامعه اخلاقي، نوانديشي، پويايي فكري و اجتماعي، تأثيرگذار بر همگرايي اسلامي ومنطقه اي براساس تعاليم اسلامي وانديشه هاي امام (ره)، جامعه اي ايثارگر، مؤمن، متعهد به انقلاب و نظام اسلامي، شكوفايي ايران و مفتخر به ايراني بودن، متكي به اصول اخلاقي و ارزش هاي اسلامي، ملي وانقلابي، الهام بخش، فعال و مؤثر درجهان اسلام با تحكيم الگوي مردم سالاري ديني» پيش بيني شده است، ليكن براي تحقق اهداف سند چشم انداز، بويژه در بعد تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بيش ازهرچيز به برنامه ريزي صحيح و گسترده و درك كامل نيروهاي انساني مؤثر براي اين امر، ازجمله مديران سطح كلان و مديران مياني و نهايتاً تمام مسؤولان و متولّيان فرهنگي و تربيتي وكساني كه دغدغه رشد فرهنگ ديني اسلامي دارند، نياز است. مقاله حاضر تلاشي در اين جهت است وبدين منظور، الگويي هفت مرحله اي را پيشنهاد مي نمايد وهر مرحله را به تفكيك بررسي و الزامات آن تشريح خواهد كرد.

فرهنگ ايثار و شهادت در نظام اسلامي از مهمترين ويژگي هاي مكتب تشيع به شمار مي رود و به يمن و بركت همين فرهنگ بوده است كه حقايق اسلام تاكنون پابرجا و زنده باقي مانده است و چنانچه اين فرهنگ به درستي حفظ و انتقال داده شود، سعادت جامعه را براي هميشه تضمين خواهد نمود و چنانچه به فراموشي سپرده شود، لطمات جبران ناپذيري را متوجه جامعه خواهد ساخت. منظور از فرهنگ ايثار و شهادت مجموعه نظام ارزشها، باورها و الگوهاي هنجاري هدايتگر به مجموعه نقشها، رفتارها و روابط اجتماعي برخاسته از جهان بيني اسلامي، فرهنگ عاشوراي حسيني و آرمانهاي انقلاب اسلامي و انديشه هاي حضرت امام خميني(ره) و جامعه ايثارگران است. در راستاي ترويج فرهنگ ايثار وشهادت در جامعه، اين تحقيق در پي بررسي عوامل مؤثر در ترويج فرهنگ ايثار و شهادت در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد برآمده و تأثير خانواده، دانشگاه، رسانه هاي گروهي و نهادهاي مذهبي را در ترويج اين فرهنگ در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد مطالعه نموده است. روش تحقيق، توصيفي- پيمايشي و ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماري تحقيق شامل دانشجويان دانشگاه شاهد تهران است كه از تعداد 2460 نفر دانشجوي شاغل به تحصيل در نيمسال دوم سال تحصيلي 85-84، 246 نفر به عنوان جامعه آماري در نظر گرفته شده اند. تجزيه و تحليل اطلاعات با استفاده از نرم افزار آماريSPSS انجام شده است و نتايج تحقيق حاكي از آن است كه خانواده، مهمترين عامل در ترويج فرهنگ ايثار وشهادت در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد است.

ترويج فرهنگ ايثار و شهادت وظيفه ملي و فراسازماني است "ملتي كه با فرهنگ شهادت طلبي آراسته شود شكست ناپذير است"امام اخميني (ره)" تاثير عظيم فرهنگ غني ايثار و شهادت در گستره جهان بيني اسلام ناب محمدي(ص) از جلوه هاي فراموش ناشدني اين آخرين دين الهي است. فرايند اين تاثير را مي توان از صدر اسلام تاكنون به شكل كاملا واضح و روشن در تمام زواياي اجتماعي اقتصايد امت هاي اسلامي در هر گوشه جهان ديد

بي شك شوراهاي اسلامي شهر و روستا از مهمترين دستاوردهاي انقلاب اسلامي و بارزترين نهاد مشاركت مردم در يك نظام دموكراتيك و در چارچوب قانونمند نظام اسلامي مردم ايران است

جنگ بي ترديد از شگفت انگيزترين پديده هاي اجتماعي است كه تمام ابعاد بشري جامعه را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. اين پديده پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به عنوان يكي از تاثير گذارترين عوامل در بعد فرهنگي بود كه آن هم تمام مسايل فرهنگي دفاع، از جمله ايثار، شهادت، جهاد و مقاومت و... را در برمي گيرد. اين مقاله، با هدف تبين كنش متقابل بين جنگ و فرهنگ ايثار و شهادت، با رويكردهاي جامعه شناختي مورد بررسي قرار گرفته است؛ بنابراين ضمن تعريف چند مفهوم كليدي از جمله ايثار، شهادت، فرهنگ و جنگ، به تحليل خودكشي دگر خواهانه يا غير خواهانه و با استفاده از الگوي دوركيمف به تحليل جامعه شناختي فرهنگ ايثار و شهادت طلبي هاي دوران دفاع مقدس پرداخته است و موضوع جنگ ايران و عراق و همبستگي هاي اجتماعي وابسته به جنگ را مورد بررسي قرار داده است.

دنياي معاصر با بحراني عظيم تحت عنوان بحران ارزشها مواجه شده است. بحراني كه بواسطة دور ماندن از ارزشهاي بشري ، الهي و ديني پديد آمده است. به همين جهت يكي از دغدغه هاي مهم متفكران بشردوست در دنياي جديد ، ترويج ارزشهاي انساني در عرصة دنياي كنوني مي باشد. يكي از ارزشهاي مهم بشري كه از ديرباز مورد توجه اديان و ملل مختلف قرار گرفته است، ايثار و شهادت مي باشد. اين موضوع در سطح وسيع در ادبيات و تاريخ و فرهنگ اساطير ملي و مذهبي ايران ديده مي شود و دفاع مقدس با بروز جنگ تحميلي از سوي عراق به جمهوري اسلامي ايران ، منجر به رواج مفاهيم ارزشي از قبيل فرهنگ ايثار و شهادت جايگاه ويژه اي در ميان مردم بويژه نوجوانان و جوانان شد و حفظ و پاسداري از ارزشهائي كه حاصل خون صدهاهزار شهيد و ايثار گراست ، تبديل به يكي از دغدغه هاي اصلي نهادهاي مختلف ، از جمله آموزش و پرورش گرديد.

امروزه يكي ازدغدغه ها ونگراني هاي مسئولين كشور و دلسوزان جامعه به خصوص افرادي كه به نحوي با مسايل فرهنگي و اجتماعي سروكاردارند ، موضوع تهاجم فرهنگي از بيرون وغفلت وسهل انگاري درامور فرهنگي دردرون است واينكه درمقابله فرهنگي بايد چه گونه عمل كرد . بديهي است درهرمبارزه ونبردي بايدبين نيروي مهاجم ونيروي هماورد او سنخيت وتناسب لازم وجود داشته باشد ، مثلا دريك جنگ نظامي بايد از تجهيزات وفنون نظامي برتر برخوردار بود ودريك مبارزه سياسي از روشهاي سياسي مناسب بهره گرفت ودريك مواجه ورويارويي فرهنگي از فرهنگ وعوامل فرهنگي مناسب ، غني ومتقن استفاده كرد . لذا در يك تقابل فرهنگي بايد متكي به فرهنگ اصيل وريشه داري بود تا بتواند با مظاهر ضد قرهنگي مهاجم مقابله كند وروشن است كه استفاده از روشهاي غلط وبرخوردهاي غير اصولي وعدم توجه به مباني ، نه تنها درجهت حل موضوع كمكي نمي كند كه چه بسا آثار منفي ناشي از آنها به آسياب دشمن ريخته وروند استحاله فرهنگي را تشديد مي كند. البته ممكن است برخي حركات و روشهاي غيراصولي دركوتاه مدت تأثيرات مقطعي داشته باشد ، امّا اين راه چاره وحل مبنايي مسأله نيست ، بلكه مشكل درجايي ديگر ويا چهره اي ديگر ظهور خواهد كرد . پس ما درمقابله با آنچه امروزه به عنوان تهاجم فرهنگي ويا سير به سوي بي هويتي دربخشي از جامعه ناميده مي شود ، نيازمند به يك فرهنگ غني وعميق وقدرتمندي هستيم كه موجب عزت وكرامت انسانها شود وآنها را از سقوط حفظ نمايد واين نيست مگر فرهنگ غني وعزت بخش مجاهدت وشهادت كه مبتني بر تشيع علوي است . همان فرهنگي كه شهداي عزيز ما با تأسي به آن از دو ميدان جهاددرون وبيرون سرافراز وفاتح بيرون آمدند .

دست يافتن به فرهنگ پر ارزش ايثار و شهادت و گسترش دادن آن در همه­­ي سطوح اجتماع به هماهنگي تمام مجموعه­هاي تأثيرگذار و استفاده­ي بهينه از همه­ي امكانات و ابزارهاي فرهنگ ساز جامعه نياز دارد. خانواده­ها به عنوان اولين و مهمترين پايگاه شكل­گيري و رشد شخصيت و فرهنگ افراد، جدي­ترين وظايف و مسؤوليت­ها را در اين عرصه برعهده دارد. وسايل ارتباط جمعي همچون صدا و سيما، روزنامه­ها و... دومين دسته از عوامل تأثيرگذار فرهنگي هستند كه مي­توانند هماهنگ و همراه با خانه و مدرسه و دانشگاه، نرم­افزار لازم را براي ساختن و گستردن فرهنگ ايثار و شهادت در تمام لايه­هاي اجتماع مهيا نمايند. مراكز آموزشي، از كودكستان گرفته تا دانشگاه سومين مجموعه­اي هستند كه مي­توانند با تهيه منابع علمي مناسب و رفتارهاي صادقانه و محبت­آميز و منطقي و فضاسازي هدفمند محيط آموزشگاهها، فرهنگ ساخته شده توسط خانواده­ها را در دل و جان دانشجويان نهادينه ساخته و آنان را آماده­ي ايثار و فداكاري در راه حق نمايند.

وقتي صحبت از مقوله فرهنگ ايثار و شهادت مي شود، سوالات متعددي در اذهان متبادر مي شود . معمولا اين سوالات از عدم شناخت صحيح وهمه جانبه نسبت به موضوع ايثار وشهادت ناشي مي شود. اگر با تحليل عميق به اين موضوع نگاه كنيم، به تمام شبهات وسوالات نهفته در اذهان پاسخ داده مي شود واين چيزي است كه دراين مقاله مختصر در صدد آنيم. مقدمتاً بايد گفت عنصر مبارزه با ظلم وتجاوز در تمام جوامع و فرهنگ ها امري مقدس وضروري است ويكي از عناصر مهم درحفظ حيات حقيقي بشريت است كه انسان در طول تاريخ به آن محتاج بوده، ليكن در برهه هايي از زمان و به دلايل شرايطي خاص، اين فرهنگ ظهور، بروز وتجلي بيشتري داشته است. هر زمان كه ظالم يا متجاوزي قدعلم كرده است، مرداني غيور با اراده اي پولادين وبا فداكاري و از خود گذشتگي درمقابلشان ايستاده و با ظلم وتجاوز مبارزه كرده اند، حال يا در راه هدف والاي خود كشته شده اند و يا به فتح و پيروزي رسيده وظلم ومتجاوز را سر جاي خود نشانده اند . مصاديق حقيقي چنين مبارزاتي درتاريخ ملل مختلف با هر كيش و آئيني فراوان يافت مي شود كه بعضي از نمونه هاي ان حتي در قصه ها، داستان ها واشعار سينه به سينه نقل شده است. اما در دين مبين اسلام و به ويژه در مكتب تشيع به دليل ويژگي هاي خاص درآن وتأكيد برحفظ حيات معنوي وعزت مسلمين درخصوص مبارزه با ظلم، تجاوز و فساد و.... سفارشات وتأكيدات مهمي شده است، لذا دراين مقاله مباني و شاخص هاي فرهنگ ايثار وشهادت بررسي مي شود.

فرهنگ شهادت به عنوان يكي از حياتي ترين و ارزشمندترين سرمايه ها و دست يافته هاي ملت قهرمان و شجاع ايران اسلامي در طي هشت سال جنگ تحميلي و دفاع مقدس محسوب مي گردد. حاصل حضور سلحشورانه و شجاعانه فرزندان رشيد اين آب و خاك، برادران غيور اين سرزمين، پدران توانمند اين ميهن و خواهران، دختران و مادران شجاع و مقاوم ايران سرفراز، در پشت جبهه و در خط حمله و صحنه كارزار، در طول اين هشت سال شكوه ديدني، در نمادينه ترين شكل خود زمينه هايي را بوجود آورد كه طي آن فرهنگ شهادت و روحيه ازخودگذشتگي در سرتاسر كالبد زميني عصر امروز دميدن يافته است. در اين مقاله سعي شده است تا با ارائه مدلي تلفيقي، ارتباط ميان طرح تكريم مردم و جلب رضايت ارباب رجوع در نظام اداري كشور را با فرهنگ شهادت و بويژه مصاديق خاص آن كه برخاسته از منابع فرهنگي اين حوزه مي باشد مورد تحليل قرار گيرد. و در نهايت مدلي ارائه شود تا بر طبق آن بتوان اجراي طرح تكريم را از طريق ترويج فرهنگ شهادت عملياتي نمود. ساختار مقاله از سه بخش عمده تشكيل شده است: در بخش نخست به اجمال تعاريف و مفاهيم مربوط به فرهنگ شهادت و همچنين منابع و مصاديق آن(با تاكيد ويژه برحماسه خرمشهر) مرور مي شود. قسمت دوم نيز به تشريح و تبيين فلسفه و مباني طرح تكريم بطوركلي و كاربردهاي مورد انتظار آن در حوزه خدمات رساني به مردم خواهد پرداخت. روح اصلي سخن در بخش سوم بيان مي شود كه طي آن با تركيب مفاهيم و الگوهاي گزارش شده در قبل، نسبت به ارائه و تشريح مدلي تلفيقي در زمينه رابطه ميان طرح تكريم و فرهنگ شهادت اقدام خواهد شد. مصاديق مختلف اين ارتباط دوگانه در آن به تفصيل توضيح داده مي شود.

نمايش در فطرت خود زيباترين وسيله بيان و در عين حال وسيله اي براي تخليه فشار هاي روحي خاصي است كه ناخوداگاه بر انسان سنگيني مي كند . و بيشترين علت ماندگاري، شيوه ايست كه براي آن انتخاب شده يعني شيوه نمايش . دانش آموز امروزي ما چه مطلبي از گذشته تحصيلي خود در رابطه با مسئله مورد نظر، با خود به زندگي اجتماعي و خانوادگي امروزيش آورده ؟ تماميت اينها دست به دست هم داده اند و فرهنگي را به وجود آورده اند كه نتيجه اش سلحشوري نيروهاي رزمنده در جبهه هاي امروزي بود و ما به بررسي و كوشش در شناخت اين مقوله داريم.

ماندگاري فيزيكي در اين ساختار جهاني امريست ناممكن. پس بايد راهي براي رهايي از اين نابودي در تمامي سطوح زندگي پيدا كرد. اما اين ماندگاري انديشه يك سوي قضيه مي باشد. و سوي ديگر آن چيست ؟ و براي چه امريست ؟ و رمز اين ماندگاري در چه چيزي است ؟ و خصوصيات آن بايد داراي چه توازن و اندازه اي باشد؟ و در اين امر تا چه اندازه اي در ذهن و روح جامعه رسوخ پيدا كرده اند؟ اين بحث را با اشارات و الگوبرداري از واقعه كربلا مورد بررسي قرار مي دهم . كه اميد بتوانم تا حدودي كمكي باشم در راه اين فرهنگ سازي در جامعه . واقعه عاشورا در ظاهر يك واقعه جنگي تاريخ بشريست مانند تمامي وقايع جنگي كه در مقطعي آغاز و در مقطعي پايان مي پذيرد و بعد از مدتي بايد چون ديگر وقايع جنگي به موزه خاطرات منتقل شود و يا بعضي عناصر ابتكاري جنگي آن ، در جنگهاي بعدي استفاده شود.